มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบของออสเตรเลีย กำหนดให้บรรจุภัณฑ์ของผลิตภัณฑ์ยาสูบต้องมีรูปแบบเดียวกันทั้งหมด ห้ามแสดงเครื่องหมายการค้า และชื่อยี่ห้อต้องใช้ตัวอักษรตามแบบ ขนาด และสีที่กฎหมายกำหนดเท่านั้น ซึ่งการใช้มาตรการดังกล่าวทำให้สมาชิก WTO 5 ประเทศ ได้แก่ ยูเครน ฮอนดูรัส สาธารณรัฐโดมินิกัน คิวบา และอินโดนีเซีย ยื่นฟ้องออสเตรเลียรวมทั้งสิ้น 5 กรณีพิพาท (Australia - Certain Measures Concerning Trademarks, Geographical Indications and other Plain Packaging Requirements Applicable to Tobacco Products and Packaging ) ตลอดจนมีสมาชิก WTO อื่นๆ อีกกว่า 28 ประเทศ เข้าร่วมสังเกตการณ์ในฐานะประเทศฝ่ายที่สาม รวมถึงประเทศไทย ซึ่งกรณีพิพาทดังกล่าวนับเป็นคดีสำคัญที่ WTO จะต้องตัดสินประเด็นที่ยังคงเป็นที่ถกเถียงกันอย่างกว้างขวางเกี่ยวกับการใช้มาตรการเพื่อประโยชน์ทางสาธารณสุข ที่อาจขัดต่อกฎกติกาการค้าระหว่างประเทศภายใต้ความตกลงของ WTO
ออสเตรเลียซึ่งเป็นฝ่ายถูกฟ้องอ้างว่า มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบมีความจำเป็นด้านการสาธารณสุขในการลดปัญหาทางสุขภาพที่เกิดจากการสูบบุหรี่ โดยสถิติขององค์การอนามัยโลกชี้ว่า ปัจจุบันมีผู้เสียชีวิตจากการสูบบุหรี่ประมาณ 6 ล้านคนต่อปี เพิ่มขึ้นจากปี 2533 ที่มียอดผู้เสียชีวิตประมาณ 3 ล้านคน และประมาณการว่าในปี 2573 จะมีผู้เสียชีวิตจากการสูบบุหรี่ถึง 10 ล้านคน ในการนี้ ออสเตรเลียอ้างว่าการใช้มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบอย่างเต็มรูปแบบตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม 2555 ได้ส่งผลให้ปริมาณการสูบบุหรี่ในออสเตรเลียลดลง
อย่างไรก็ดี ประเทศผู้ส่งออกผลิตภัณฑ์ยาสูบที่ได้รับผลกระทบจากการใช้มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบได้ยื่นฟ้องออสเตรเลียต่อ WTO ว่ามาตรการดังกล่าวก่อให้เกิดการจำกัดทางการค้าเกินความจำเป็น ละเมิดการใช้สิทธิในตัวเครื่องหมายการค้าและสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ซึ่งเป็นทรัพย์สินทางปัญญาที่ต้องได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย ตลอดจนกระทบต่อการแข่งขันในตลาดผลิตภัณฑ์ยาสูบ เข้าข่ายเป็นการละเมิดกฎกติกาการค้าระหว่างประเทศภายใต้ความตกลง TRIPS ความตกลง TBT และความตกลง GATT 1994 นอกจากนี้ ฝ่ายประเทศผู้ฟ้องยังโต้แย้งด้วยว่ามาตรการซองบุหรี่แบบเรียบ ไม่ได้ช่วยให้ออสเตรเลียสามารถบรรลุเป้าหมายทางสาธารณสุขตามที่ตั้งไว้ได้จริง
ทั้งนี้ ยูเครนเป็นประเทศแรกที่ยื่นฟ้องออสเตรเลียเกี่ยวกับมาตรการซองบุหรี่แบบเรียบเมื่อเดือนมีนาคม 2555 ตามด้วยฮอนดูรัสและสาธารณรัฐโดมินิกันในปีเดียวกัน ต่อมา คิวบาและอินโดนีเซียได้ยื่นฟ้องออสเตรเลียเกี่ยวกับมาตรการซองบุหรี่แบบเรียบในปี 2556 ซึ่งความล่าช้าของการดำเนินการตามขั้นตอนการระงับข้อพิพาทของฝ่ายประเทศผู้ฟ้องที่ทำให้คดียังไม่เข้าสู่กระบวนการตัดสิน ได้สร้างความกังวลให้ฝ่ายออสเตรเลียว่าจะเป็นการสร้างบรรทัดฐานให้กับกรณีพิพาทอื่นๆ ในภายหลัง รวมทั้งอาจส่งผลกระทบต่อประเทศอื่นๆ ที่รอดูผลคำตัดสินกรณีพิพาทภายใต้ WTO ก่อนพิจารณานำมาตรการซองบุหรี่แบบเรียบมาใช้
ล่าสุด ออสเตรเลียและฝ่ายประเทศผู้ฟ้องทั้ง 5 ประเทศ ได้ตกลงร่วมกันที่จะตั้งคณะผู้พิจารณาเพียงชุดเดียวเพื่อตัดสินกรณีพิพาทดังกล่าว เพื่อช่วยให้กระบวนการพิจารณาภายใต้องค์กรระงับข้อพิพาท WTO สามารถดำเนินการได้อย่างรวดเร็วและผลคำตัดสินมีความเป็นเอกภาพ
ที่มา :WTO Panel to Hear Dispute over Australia . ICTSD. 1 May 2014. available at : http://www.ictsd.org/bridges-news/bridges/news/wto-panel-to-hear-dispute-over-australia-tobacco-packaging-law.
กรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ กระทรวงพาณิชย์ เลขที่ 44/100 ถ.นนทบุรี1 ต. บางกระสอ อ. เมือง จ. นนทบุรี 11000
โทรศัพท์ (66) 2507-7444 แฟกซ์ (66) 2547-5630