นางอภิรดี ตันตราภรณ์ รมว.พาณิชย์ เปิดเผยว่า ตามที่มีข่าวว่าขณะนี้มีนักวิจัยบางประเทศ เช่น ญี่ปุ่น ได้ทำการวิจัยใบกระท่อมและนำไปยื่นจดสิทธิบัตรในสหรัฐ ญี่ปุ่น และไทยนั้น การจดสิทธิบัตรสารสกัดจากใบกระท่อมในไทยตามที่มีข้อห่วงกังวล คงไม่เกิดขึ้น เนื่องจาก พ.ร.บ.สิทธิบัตร พ.ศ.2522 และที่แก้ไขเพิ่มเติมของไทยไม่อนุญาตให้มีการจดสิทธิบัตรพืช หรือสารสกัดจากพืช โดยกฎหมายสิทธิบัตรไทยรับจดเฉพาะกรณีกระบวนการ หรือวิธีการที่ใช้ในการสกัดที่มีการพัฒนาขึ้นใหม่หรือต่อยอดไปจากวิธีการเดิมทั่วๆ ไปเท่านั้น ไม่รับจดสิทธิบัตรสารสกัดใหม่ที่เกิดขึ้น
"กฎหมายสิทธิบัตรของไทย จะไม่อนุญาตให้บุคคลใดถือสิทธิแต่เพียงผู้เดียว (exclusive rights) กับสิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติ กระท่อมเป็นพืชพื้นเมืองทั่วไปที่มีอยู่ตามธรรมชาติ จึงไม่ต้องกังวลว่าไทยจะรับจดสิทธิบัตรให้นักวิจัยทั้งนักวิจัยไทยและต่างชาติ และจากการตรวจสอบของกรมทรัพย์สินทางปัญญา ไม่พบกรณีนักวิจัยญี่ปุ่นยื่นคำขอจดสิทธิบัตรสารสกัดใบกระท่อมในไทย" รมว.พาณิชย์ กล่าว
นอกจากนี้ กระท่อมยังอยู่ในบัญชีสารเสพติดให้โทษ ประเภทที่ 5 ตาม พ.ร.บ.ยาเสพติดให้โทษ พ.ศ.2522 ของกระทรวงสาธารณสุข ห้ามผู้ใดผลิต นำเข้า จำหน่าย ส่งออก หรือมีไว้ในครอบครอง หากจะดำเนินการต้องได้รับอนุญาตจากรัฐมนตรีก่อน ส่วนที่มีผู้เสนอว่าสมควรถอดใบกระท่อมออกจากบัญชียาเสพติด เพื่อให้สามารถผลิตขายในไทยและส่งออกสร้างรายได้นั้น คงต้องมีการแก้ไขกฎหมายซึ่งต้องทำอย่างรอบคอบ และพิจารณาเหตุผลประกอบ เช่น ประเด็นที่ว่าใบกระท่อมเป็นสมุนไพร มีฤทธิ์บวกมากกว่าลบ มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์สนับสนุนน่าเชื่อถือเพียงใด
สำหรับข้อกังวลเรื่องต่างชาติเอาพืชไทยไปพัฒนาต่อยอดโดยไม่ขออนุญาตก่อน และไม่แบ่งปันผลประโยชน์นั้น รมว.พาณิชย์ กล่าวว่า ไทยมีกฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืช ภายใต้การกำกับดูแลของกรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ซึ่งกำหนดว่าใครจะเอาพันธุ์พืชไทยไปใช้ต้องขออนุญาตก่อน และต้องเจรจาแบ่งปันผลประโยชน์ ซึ่งสอดรับกับอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ (Convention on Biodiversity หรือ CBD) ซึ่งไทยเป็นสมาชิก
หากบริษัทยาข้ามชาติซึ่งเป็นประเทศสมาชิก CBD และให้สัตยาบันอนุสัญญานี้แล้ว เช่น อังกฤษ สวิตเซอร์แลนด์ เยอรมนี และญี่ปุ่น เป็นต้น จะเอาใบกระท่อมซึ่งเป็นพืชพื้นเมืองของไทยไปพัฒนาต่อยอดก็ต้องขออนุญาตก่อน และเมื่อได้รับอนุญาตแล้วต้องแบ่งปันผลประโยชน์ให้ไทยในฐานะเป็นสมาชิก CBD เช่นกัน ทั้งนี้ อาจต้องมีการพิสูจน์ว่ากรณีที่นำไปใช้ในเชิงพาณิชย์เป็นพืชพื้นเมืองของไทยเท่านั้นหรือไม่
อย่างไรก็ดี บริษัทของประเทศเหล่านี้จะไม่สามารถเข้ามาตั้งฐานการผลิตยาที่สกัดจากใบกระท่อมในไทย หรือส่งออกมาไทยได้ หากไม่ได้รับอนุญาตจากรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข เพราะกระท่อมซึ่งใบมีสารเสพติดให้โทษถือว่าห้ามผลิต จำหน่ายในประเทศ และห้ามนำเข้าตั้งแต่ต้น
รมว.พาณิชย์ กล่าวว่า เพื่อเป็นการเตรียมการรองรับการเจรจาจัดทำความตกลงระหว่างประเทศขององค์การทรัพย์สินทางปัญญาโลก (WIPO) ด้านการคุ้มครองทรัพยากรพันธุกรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น และการแสดงออกทางวัฒนธรรมดั่งเดิม ไทยได้ร่วมกับประเทศกำลังพัฒนาอยู่ระหว่างผลักดันให้มีการกำหนดเงื่อนไขการบอกแหล่งที่มา ขออนุญาตก่อนใช้ และแบ่งปันผลประโยชน์กับประเทศหรือชุมชนเจ้าของทรัพยากรพันธุกรรม กรณีการนำสมุนไพร ทรัพยากรพันธุกรรม และภูมิปัญญาท้องถิ่นไปใช้ก่อนยื่นขอรับจดทะเบียนสิทธิบัตร
โดยกรมทรัพย์สินทางปัญญาได้จัดหารือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องของไทย เช่น กรมวิชาการเกษตร กรมการแพทย์แผนไทย สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ เป็นต้น ไปเมื่อกลางเดือนส.ค.59 และหน่วยงานของไทยอยู่ระหว่างจัดทำฐานข้อมูลพืชสมุนไพร ทรัพยากรพันธุกรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่นของไทย เพื่อให้เจ้าหน้าที่ภาครัฐและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียสามารถใช้เป็นแหล่งข้อมูลเพื่อติดตาม ตรวจสอบ และบังคับใช้ตามเงื่อนไขการขออนุญาตก่อนใช้ และแบ่งปันผลประโยชน์ให้ประเทศ/ชุมชน ภายใต้ระบบที่จะเกิดขึ้นในอนาคต