แผนยุทธศาสตร์การเพิ่มผลผลิตของประเทศ

        1.  อารัมภบท
        1.1 คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติด้วยความสนับสนุนจากคณะกรรมการปรับโครงสร้างและเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขัน (กปพ.) ได้พิจารณาเห็นว่าการเพิ่มผลผลิตเป็นปัจจัยหลักที่มีความสำคัญต่อขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ และเห็นควรกำหนดให้การเพิ่มผลผลิตเป็น "วาระแห่งชาติ"
        1.2 ในการนี้ คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ได้แต่งตั้งคณะอนุกรรมการจัดทำแผนยุทธศาสตร์การเพิ่มผลผลิตของประเทศ  ประกอบด้วยผู้แทนจากส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง ผู้เชี่ยวชาญจากวงการวิชาการ และผู้แทนจากภาคเอกชน เพื่อจัดทำร่างแผนยุทธศาสตร์สำหรับใช้เป็นกรอบแนวทางในการสร้างขบวนการเพิ่มผลผลิตของประเทศในภาพรวมระยะยาว  โดยคำนึงถึงความสำคัญของการเพิ่มผลผลิตที่จะต้องมีการปรับปรุงไปพร้อมกันกับการปรับโครงสร้างการผลิตในอันที่จะนำไปสู่การเสริมสร้างสมรรถนะที่แข็งแกร่งของระบบเศรษฐกิจ รวมทั้งคำนึงถึงมิติของการพัฒนาที่สามารถสร้างความสมดุลให้เกิดขึ้น  และเอื้อต่อกระบวนการผลิตที่ยั่งยืนและสังคมที่มีเสถียรภาพพร้อมทั้งคัดเลือกสาขาการผลิตใช้เป็นโครงการนำร่องในเบื้องต้น  เพื่อใช้เป็นฐานในการขยายผลผลิตไปสู่ภาคการผลิตโดยรวมในระยะต่อไป
        2. สัญญาณเตือนภัย : ข้อบ่งชี้ถึงการขาดประสิทธิภาพและความไม่ยั่งยืน
        2.1 เศรษฐกิจไทยมีวิวัฒนาการของฐานการผลิตมาจากการพึ่งพาความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรไปสู่องค์ความรู้โดยแบ่งออกเป็น 4 ช่วงคือ  ช่วงแรก  (หลังสงครามโลกครั้งที่2-แผนพัฒนาฯ  ฉบับที่ 1-2) ภาคการเกษตรมีบทบาทสำคัญต่อการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ  ระบบการผลิตจึงเน้นความได้เปรียบในด้านทรัพยากรธรรมชาติ  ได้แก่  ที่ดินและวัตถุดิบธรรมชาติ  ช่วงที่สอง  (แผนพัฒนาฯ  ฉบับที่ 3-5) ระบบการผลิตจึงได้เปลี่ยนไปให้ความสำคัญกับแรงงานราคาถูก  เนื่องจากมีแรงงานส่วนเกินในภาคการเกษตรค่อนข้างมาก  ประกอบกับภาคอุตสาหกรรมได้เข้ามามีบทบาทแทนภาคการเกษตรโดยสินค้าส่งออกที่ใช้แรงงานมากได้กลายมาเป็นหัวหอกของการเติบโตทางเศรษฐกิจในระยะต่อมา ช่วงที่สาม (แผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 6-7) การผลิตให้ความสำคัญต่อการดึงดูดทุนและเทคโนโลยีจากภายนอกประเทศ  และช่วงสุดท้าย  (แผนพัฒนาฯ  ฉบับที่ 8) การร่างแผนยุทธศาสตร์การเพิ่มผลผลิตของประเทศ แข่งขันในยุคโลกาภิวัตน์รุนแรงมากขึ้น การใช้แรงงานราคาถูกหรือการดึงดูดทุนจากต่างประเทศ  โดยไม่ได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาเทคโนโลยีซึ่งเป็นจุดอ่อนที่สำคัญการผลิตในช่วงนี้จึงต้องอาศัยองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมากขึ้น  ดังนั้นการปรับโครงสร้างและเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันจะต้องดำเนินไปอย่างสอดคล้องกับความได้เปรียบโดยเปรียบเทียบ รวมทั้งให้ความสำคัญต่อการพัฒนาปัจจัยหลักในการผลิต
        2.2 อย่างไก็ตาม  จากการศึกษาของ TDRI พบว่าการเพิ่มผลผลิตโดยรวม (Total Factor Productivity)  มีแนวโน้มการเติบโตในอัตราที่ลดลงมาโดยตลอด  จากร้อยละ 3.47 ในช่วงปี 2529-2533 เหลือเพียงร้อยละ 1.02 ในปี 2534-2538 และในปี 2539 ซึ่งเป็นปีของวิกฤตเศรษฐกิจ  การเพิ่มผลผลิตโดยรวมลดลงถึงร้อยละ 0.02 ต่ำกว่าประเทศอุตสาหกรรมใหม่  เช่น  ฮ่องกง  สิงคโปร์  ไต้หวัน  และเกาหลีใต้  ตัวเลขดังกล่าวสอดคล้องกับการศึกษาของสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ  ที่พบว่าการเพิ่มผลผลิตโดยรวมของประเทศยังมีแนวโน้มลดลงอีกช่วงปี 2540-2541 ซึ่งสะท้อนถึงความไม่มีประสิทธิภาพของการใช้ปัจจัยการผลิตในภาพรวม
        2.3 จากการจัดอันดับความสามารถในการแข่งขันของสถาบันต่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็น International Institute for Management Development (IMD) หรือ World Economic Forum (WEF) ต่างบ่งชี้ว่าประเทศไทยมีขีดความสามารถในการแข่งขันทางเศรษฐกิจลดลง  เมื่อเทียบกับประเทศที่มีพลวัตรทางเศรษฐกิจเป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติ  ดังจะเห็นได้จากช่วง 5 ปีที่ผ่านมา (2538-2542) อันดับความสามารถในการแข่งขันของไทยมีแนวโน้มลดลงในกลางปี 2540 โดยเฉพาะภายหลังจากที่ประเทศประสบภาวะวิกฤตทางเศรษฐกิจอย่างรุนแรง
        2.4 เมื่อวิเคราะห์ถึงผลการจัดอันดับความสามารถในการแข่งขันของ IMD ในปี 2542 ได้มีการระบุถึงปัจจัยถ่วงที่สำคัญและมีความอ่อนแอที่สุด  รวมทั้งปัจจัยที่มีผลต่อพื้นฐานในร่างแผนยุทธศาสตร์การเพิ่มผลผลิตของประเทศการสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันนี้  รวมถึงการขาดการเพิ่มผลผลิตโดยรวม (Overall Productivity) และการเพิ่มผลผลิตของแรงงานต่ำ (Labor Productivity)
        2.5  สาเหตุที่ทำให้การเพิ่มผลผลิตโดยรวมขยายตัวลดลง  เนื่องจากนโยบายการส่งเสริมการ ลงทุนโดยใช้ทุนจากต่างประเทศในช่วงที่ผ่านมา  ทำให้เกิดการขยายการลงทุนที่มาก เกินไป  จนกระทั่งทุนที่ลงไปในแต่ละหน่วยไม่สามารถสร้างรายได้กลับมาอย่างคุ้มค่า  นอกจากนี้ในปัจจัยแรงงานก็เช่นกัน  การเพิ่มผลผลิตของแรงงานมีการขยายตัวในอัตราที่ลดลงเรื่อยๆ  จากขยายตัวเพิ่มขึ้นร้อยละ 6.27 ในปี 2531 ลดลงในอัตราร้อยละ 7.11 ในปี 2541 และเมื่อเปรียบเทียบกับค่าจ้างแรงงานขั้นต่ำที่ปรับตัวเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จึงส่งผลให้ไทยสูญเสียความได้เปรียบเชิงเปรียบเทียบในด้านแรงงานไปในที่สุด
        2.6  หากสถานการณ์ยังคงดำเนินไปในลักษณะเช่นนี้ไทยคงไม่สามารถสร้างสถานะที่ดีขึ้นในเวทีการค้าโลกได้  การได้เปรียบในเชิงราคาด้วยทรัพยากรราคาถูกหรืออัตราแลกเปลี่ยนที่อ่อนค่าคงไม่สามารถทำให้ไทยมีสภาพเศรษฐกิจที่เติบโตอย่างยั่งยืนได้  เนื่องจากเป็นความได้เปรียบเชิงการค้าในระยะสั้นเท่านั้น  การปรับปรุงการเพิ่มผลผลิตจึงเป็นแนวทางเดียวที่จะสร้างความได้เปรียบในการแข่งขันในระยะยาว  โดยการผลิตสินค้าที่มีคุณภาพตรงตามความต้องการของผู้บริโภค  มีกระบวนการผลิตที่มีต้นทุนต่ำเพื่อให้ขายสินค้าได้ในราคาที่เหมาะสม  การส่งมอบที่ทันเวลา  และการมีคุณธรรมจริยธรรมที่จะไม่เบียดเบียนสังคม  และสิ่งแวดล้อมภายนอก  ซึ่งปัจจัยเหล่านี้จำเป็นต้องได้รับการปรับปรุงอย่าง ต่อเนื่อง จึงจะช่วยให้ประเทศ ยืนหยัดในตลาดการค้าโลกได้ยาวนาน
        2.7  นอกจากการพัฒนาประสิทธิภาพการผลิตของปัจจัยหลักแล้ว  สิ่งที่ต้องคำนึงถึงอีกประการหนึ่ง  คือ  ความสมดุลและยั่งยืน  ซึ่งจะต้องพิจารณาถึงความสมดุลของโครงสร้างการผลิตในภาคการผลิตต่างๆ  การกระจายความเจริญในแง่พื้นที่  และการสร้างโอกาสในการ ยกระดับคุณภาพชีวิตของประชากรกลุ่มต่างๆ  และเมื่อเสริมด้วยแนวคิดของเศรษฐกิจ พอเพียงที่มุ่งเสริมสร้างให้ภาคเกษตรเป็นฐานการผลิตที่สังคมโดยรวมสามารถพึ่งพาในด้านปัจจัยยังชีพขั้นพื้นฐานและการเสริมสร้างความแข็งแกร่งของการผลิตขนาดเล็กและขนาดย่อม (Micro and Small Enterprises : MSE) แล้ว  จะทำให้เกิดความมั่นคงของระบบการผลิตโดยรวม  โดยใช้ประโยชน์จากทรัพยากร  และศักยภาพด้านอื่นๆ  ที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์มากที่สุด เช่น ภูมิปัญญาท้องถิ่น รวมทั้งลดการพึ่งพาปัจจัยการผลิตที่นำเข้าจากต่างประเทศ
        3.  การเพิ่มผลผลิต : ไม่ทำ ไม่ได้
        3.1 ในระยะที่ผ่านมาแม้ว่าโครงสร้างเศรษฐกิจไทยจะได้มีการปรับเปลี่ยนอย่างต่อเนื่องแต่การกำหนดนโยบายจากภาครัฐ  หรือการทำงานในภาคเอกชนยังขาดการบูรณาการและในบางส่วนเป็นไปโดยขาดทิศทางที่ชัดเจน ทำให้การปรับตัวของระบบเศรษฐกิจโดยรวมเป็นไปอย่างเชื่องช้า  มีความลักลั่นระหว่างส่วนต่างๆ  ของสังคม  ดังเช่น  การเปิดเสรีทางการเงินในขณะที่สถาบันการเงินยังไม่มีความพร้อมอย่างแท้จริงทำให้เกิดวิกฤตสถาบันการเงินตามมา หรือนโยบายเขตการค้าเสรีที่จะเริ่มใช้ในปี 2543 แต่ภาคการผลิต โดยเฉพาะผู้ประกอบการขนาดกลางและขนาดย่อมยังปรับตัวอย่างเชื่องช้า จนอาจไม่สามารถอยู่รอดได้ภายใต้กระแสการแข่งขันที่รุนแรงนี้  นอกจากนี้รัฐบาลยังขาดยุทธศาสตร์ในการเร่งพัฒนาศักยภาพแรงงานและการพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับประเทศ  ตลอดจนการสร้างทักษะการบริหารจัดการภาคเอกชน  ซึ่งถือเป็นรากฐานของการเพิ่มผลผลิตอันจะนำมาซึ่งการพัฒนาประเทศและสร้างขีดความสามารถทางการแข่งขันในระยะยาว
        3.2 อย่างไรก็ตามการใช้ปัจจัยหลักในการผลิตของแต่ละภาคเศรษฐกิจที่ผ่านมายังขาดประสิทธิภาพอยู่มาก  โดยในภาคเกษตร  ประสิทธิภาพการผลิตของพืชเศรษฐกิจ  ได้แก่ ข้าว  ยางพารา  ข้าวโพด  และอ้อย  ยังมีผลผลิตต่ำกว่าประเทศพม่า  อินเดีย  และจีนเนื่องจากขาดการพัฒนาคนและเทคโนโลยีในการผลิตอย่างเหมาะสม  รวมทั้งนโยบายและมาตรการที่เน้นการเพิ่มรายได้ของเกษตรกรด้วยวิธีการผลิตในลักษณะของเกษตรเชิงเดี่ยวและการใช้สารเคมี  ได้ส่งผลกระทบต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะการสูญเสียพื้นที่ป่าไม้  ดินเสื่อมความอุดมสมบูรณ์  การลดลงของความหลากหลายด้านชีวภาพสารพิษตกค้าง รวมทั้งปัญหาด้านเศรษฐกิจและสังคมอื่นๆ ตามมา
        3.3 ในภาคอุตสาหกรรม การขยายตัวอย่างรวดเร็วโดยการพึ่งพาทุนและเทคโนโลยีจากต่างประเทศ  และใช้แรงงานไทยเป็นเพียงแรงงานระดับล่าง  จนกระทั่งไม่สามารถปรับตัวหรือรับการถ่ายทอดเทคโนโลยีสมัยใหม่ได้  ประกอบกับการกระจุกตัวของแหล่งอุตสาหกรรมในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานครและเขตปริมณฑล  ส่งผลให้ความเจริญในภาคอุตสาหกรรมเป็นไปอย่างไม่เท่าเทียมกัน นอกจากนี้ ความแออัดของหน่วยการผลิต และการขาดระบบโครงสร้างพื้นฐาน ได้ส่งผลกระทบทำให้ต้นทุนในการประกอบการสูงกว่าที่ควรจะเป็น
        3.4 การละเลยความสำคัญในการสร้างฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเป็นของตนเองและนวัตกรรมที่สนับสนุนภาคการผลิตของไทยยังอยู่ในระดับต่ำส่งผลให้ต้องนำเข้าเทคโนโลยีในรูปเครื่องมือเครื่องจักรจากต่างประเทศในปี 2538 เป็นมูลค่าสูงถึง  800,000  ล้านบาท  ในช่วงที่ระบบเศรษฐกิจมีการขยายตัวและมีศักยภาพในการพัฒนาสูงระหว่างปี 2529-2538 ประเทศไทยกลับไม่ได้ลงทุนในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี  ที่เป็นรากฐานสำคัญของการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันระยะยาว  โดยการลงทุนเพื่อการวิจัยและพัฒนามีเพียงประมาณร้อยละ 0.16 เมื่อเทียบกับรายได้ประชาชาติ  ซึ่งยังห่างไกลกับอัตราส่วนที่เหมาะสมคือร้อยละ 0.5-1.0 นอกจากนี้  ไทยยังให้การสนับสนุนในการสร้างนักวิจัยน้อยมาก  โดยมีอัตราส่วนนักวิจัยานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพียง 2 คน  ต่อประชากร 10,000 คน  เปรียบเทียบกับประเทศอุตสาหกรรมใหม่ที่มีนักวิจัย 10-15 คน ส่งผลให้ประเทศมีข้อจำกัดด้านขีดความสามารถในการคัดเลือก  จัดหา  ดูดซับ  และพัฒนาเทคโนโลยี  ในขณะที่สิทธิบัตรสิ่งประดิษฐ์ที่จดทะเบียนในประเทศมากกว่าร้อยละ 90 เป็นของต่างชาติ
        3.5  การพัฒนาที่ไม่ตระหนักถึงความสำคัญของการปรับปรุงประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจ  หรือการเพิ่มผลผลิตนอกจากจะทำให้สูญเสียโอกาสสำคัญในการวางรากฐานการพัฒนาในระยะยาวแล้ว ยังส่งผลกระทบต่อการจัดระเบียบทางสังคมที่เอื้อต่อการพัฒนาที่ยั่งยืน เช่น  การมีวินัยทางสังคม  การใช้ทรัพยากรในการผลิตอย่างระมัดระวัง  การทำงานเป็นทีมการใช้ประโยชน์จากภูมิปัญญาที่มีอยู่  ฯลฯ  ซึ่งปัจจัยต่างๆ  ทางสังคมเหล่านี้ได้กลับมามีผลในทางที่เป็นตัวขัดขวาง หรือหน่วงเหนี่ยวต่อการพัฒนาประเทศโดยรวม
        3.6  นอกจากนี้ภายใต้กติกาการค้าใหม่ของโลกที่กำลังก้าวสู่ยุคการค้าเสรีตามพันธกรณีขององค์การการค้าโลก (WTO) และความร่วมมือในระดับภูมิภาค  เช่น  ความร่วมมือในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟิค (APEC) และเขตการค้าเสรีอาเซียน (AFTA) ทำให้ประเทศต่างๆ  ไม่สามารถคุ้มครองธุรกิจภายในประเทศได้ด้วยมาตรการทางภาษีหรือความช่วยเหลือทางตรงอื่นๆ  อีกต่อไป  ดังนั้น  มาตรการการกีดกันการค้าในที่มิใช่ภาษี (Non-tariff barriers) จึงทวีความสำคัญขึ้น  ในกรณีของประเทศไทย  นอกจากการถูกตัดสิทธิพิเศษทางการค้า (GSP) แล้วยังต้องเผชิญกับมาตรการที่เป็นเครื่องมือเพื่อกีดกันการค้าอื่นๆ อาทิ การกำหนดมาตรฐานและคุณภาพสินค้า  รวมถึงข้ออ้างเกี่ยวกับผลกระทบทางด้านสุขอนามัย สิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อม  ภายใต้เงื่อนไขระหว่างประเทศเหล่านี้ รัฐบาลจะต้องมีแนวทางชัดเจนในการให้ความรู้และส่งเสริมภาคเอกชนให้ปรับเปลี่ยนจากการผลิตสินค้าและบริการที่ไม่มีมาตรฐาน  ด้วยการใช้วัตถุดิบและแรงงานราคาต่ำมาเป็นการปรับปรุงกระบวนการผลิตตามแนวทางการเพิ่มผลผลิตการพัฒนาผลิตภัณฑ์ที่มีคุณภาพและมูลค่าเพิ่มสูง
        3.7  การเพิ่มผลผลิต  นอกจากจะเป็นปัจจัยสำคัญที่จะนำประเทศไปสู่การแข่งขันในตลาดโลกแล้ว  ยังเป็นตัวนำประเทศไปสู่ความสมดุลและยั่งยืนอีกด้วย  กล่าวคือ  แนวคิดการเพิ่มผลผลิตจะนำไปสู่การจัดสรรทรัพยากร (Reallocation) เพื่อให้เกิดคุณค่าสูงสุดทางเศรษฐกิจ  การมีวินัยทางสังคม  การทำงานเป็นทีม  การใช้ประโยชน์จากภูมิปัญญาที่มีอยู่รวมถึงการสร้างความเท่าเทียมกันให้กับทุกส่วนในสังคมอีกด้วย  กล่าวคือ  เมื่อธุรกิจมีความได้เปรียบในการแข่งขันในเวทีการค้าโลก  หมายถึงผู้ประกอบธุรกิจจะมีผลกำไรมากขึ้น ผลกำไรที่มากขึ้นนี้ควรจะถูกแบ่งปันให้กับผู้เกี่ยวข้องอย่างยุติธรรม ดังนั้น ผู้ประกอบธุรกิจซึ่งหมายรวมไปถึงเกษตรกรจะมีผลกำไรสูงขึ้นและมีเงินทุนหมุนเวียนที่จะนำมาใช้ในการขยายธุรกิจให้ใหญ่ขึ้น พนักงานมีความมั่งคงในหน้าที่การงานได้รับค่าจ้างเงินเดือนและสวัสดิการเพิ่มมากขึ้น  มีสภาพแวดล้อมในการทำงานที่ดีขึ้น  ผู้บริโภคได้ใช้สินค้าและบริการที่มีคุณภาพ  ในราคายุติธรรม  รัฐบาลสามารถนำรายได้ที่มาจากการเก็บภาษีอากรที่เพิ่มมากขึ้นมาพัฒนาประเทศให้มีเสถียรภาพมากขึ้น  คนในทุกส่วนของสังคมจะมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น  และในขณะเดียวกันสิ่งแวดล้อมที่มีอยู่ก็จะได้รับการดูแลรักษาเมื่อเป็นเช่นนี้ก็จะทำให้คุณภาพชีวิตของคนทุกคนในสังคมสูงขึ้น        
        3.8  อย่างไรก็ตาม การดำเนินนโยบายของภาครัฐที่ผ่านมาไม่บรรลุผลสำเร็จ เนื่องจากขาดการเชื่อมโยงของการพัฒนาปัจจัยที่มีผลต่อขีดความสามารถในการแข่งขันอย่างแท้จริง  โดยการศึกษาขององค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO) ได้กล่าวถึงองค์ประกอบที่มีผลต่อขีดความสามารถในการแข่งขัน 4 ระดับด้วยกันคือ
        1) ประชาสังคม (Meta Level) คือปัจจัยทางสังคมและวัฒนธรรมที่มีผลต่อค่านิยมและทัศนคติในการทำงาน
        2) นโยบายระดับมหภาคที่สนับสนุนและเอื้อประโยชน์ต่อทุกภาคการผลิต (Macro Level)
        3) นโยบายและแผนในระดับจุลภาค รวมถึงกลไกภาครัฐและเอกชนที่เป็นผู้ปฏิบัติงาน (Meso Level)
        4) ภาคการผลิตที่เป็นภาคเอกชน (Micro Level)
        3.9  กรอบการวิเคราะห์ตามแบบจำลองดังกล่าว ชี้ให้เห็นว่าในการปรับโครงสร้างทางเศรษฐกิจ หรือการดำเนินนโยบายใดเพื่อเป้าหมายที่จะนำไปสู่ขีดความสามารถในการแข่งขัน  ควรต้องพิจารณาองค์ประกอบทั้ง 4 ระดับไปพร้อมกัน  เพราะหากมีแต่นโยบายระดับมหภาคที่ดี  แต่ไม่ได้มีการปรับปรุงประสิทธิภาพของระบบราชการ  และหน่วยงานผู้ปฏิบัติยังทำงานแบบต่างคนต่างทำ  ขาดความโปร่งใส  นโยบายเหล่านั้นก็คงไม่สามารถเอื้อประโยชน์ให้ภาคเอกชนได้อย่างเต็มที่ หรือการปรับโครงสร้างการผลิตโดยมุ่งไปยังภาคการผลิต แต่ขาดนโยบายที่จะสร้างสิ่งแวดล้อมทางสังคมที่ดีที่จะหล่อหลอมให้ประชาชนหรือแรงงานมีคุณภาพชีวิตที่ดี  มีทัศนคติที่ดีในการทำงาน  การมีวินัย  ใฝ่เรียนรู้แล้ว การปรับโครงสร้างภาคการผลิตจะไม่ประสบผลสำเร็จตามเป้าหมายได้ ดังนั้น จึงนับเป็นความจำเป็นที่จะต้องแก้ไขหรือดำเนินการปฏิรูปปัจจัยภายนอกทั้งในระดับประชาสังคม  ระดับนโยบาย  และระดับหน่วยงาน  เพื่อให้ทำงานสอดประสานไปกับการปรับปรุงปัจจัยภายในที่ภาคการผลิตสามารถปรับปรุงได้เองแล้ว
(ยังมีต่อ).../..4.ขบวนการ..