โรคไวรัสทิลาเปียเลค (Tilapia Lake Virus : TiLV ) หรือที่รู้จักกันในชื่อโรคตายเดือน เป็นหนึ่งในสาเหตุการตายที่สำคัญของลูกปลานิลและปลาทับทิมในช่วงอายุ 1 เดือนแรก ซึ่งหากติดเชื้อ TiLV จะทำให้มีอัตราการตายสูงสุดถึง 80%
ปัจจุบันการแพร่ระบาดของเชื้อดังกล่าวพบได้ในประเทศไทยและอีกหลายประเทศทั่วโลก สร้างความเสียหายอย่างมากให้กับเกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลและปลาทับทิม ขณะเดียวกันก็ยังไม่มี "วัคซีนเฉพาะ" สำหรับควบคุมและป้องกันการแพร่ระบาดของโรคดังกล่าว
ทีมวิจัยนำโดย "รศ.ดร.ศศิมนัส อุณจักร์" ผู้อำนวยการศูนย์นวัตกรรมวัคซีนและชีวภัณฑ์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จึงพัฒนา "วัคซีน TiLV" ขึ้น เพื่อกระตุ้นภูมิคุ้มกันในปลาทับทิม โดยวัคซีน TiLV ที่พัฒนาขึ้นเป็นวัคซีนชนิดรีคอมบิแนนท์ ที่ผลิตโดยใช้ชิ้นส่วนของไวรัส TiLV ที่มีคุณสมบัติกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ โดยใช้เทคนิคทางด้านรีคอมบิแนนท์ดีเอ็นเอ
รศ.ดร.ศศิมนัส อธิบายว่า โรคตายเดือนที่มาจากติดเชื้อไวรัส TiLV จะเกิดกับปลาเล็กในช่วงแรกหลังจากออกจากโรงเพาะเลี้ยง ซึ่งมีการเปลี่ยนสภาพแวดล้อมทำให้เกิดความเครียดและตายในช่วง 1 เดือนแรกเป็นจำนวนมาก โดยสาเหตุการตายหลัก ๆ มาจากการติดเชื้อไวรัส TiLV ซึ่งทีมวิจัยได้มีการวิเคราะห์พันธุกรรมไวรัสแล้ว พบว่ามีความคล้ายคลึงกับเชื้อที่เกิดขึ้นในประเทศอิสราเอล จึงออกแบบในการพัฒนาวัคซีนชนิดรีคอมบิแนนท์ขึ้น โดยใช้ชิ้นส่วนที่มีความจำเพาะในหลาย ๆ สายพันธุ์
วัคซีนดังกล่าวผ่านการทดสอบประสิทธิภาพและความปลอดภัยในระดับห้องปฏิบัติการแล้ว โดยสามารถป้องกันปลาทับทิมจากโรค TiLV ได้เป็นอย่างดี และมีความปลอดภัยสูง เนื่องจากวัคซีนชนิดนี้จะไม่ผันกลับไปก่อโรคได้เช่นเดียวกับวัคซีนที่พัฒนาจากตัวเชื้อ เช่น วัคซีนเชื้ออ่อนฤทธิ์ (live attenuated vaccine)
จุดเด่นของวัคซีน TiLV จากการทดสอบพบว่าสามารถช่วยลดอัตราการตายจากโรค TiLV จาก 80% เหลือเพียง 10% ไม่มีสารตกค้างในตัวปลาและสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นการเพิ่มอัตรารอดในลูกพันธุ์ปลาที่ย้ายลงสู่กระชังหรือบ่อดิน
จากความสำเร็จในระดับห้องปฏิบัติการและได้รับตีพิมพ์ในวารสารวิชาการระดับนานาชาติ เพื่อให้เกิดการต่อยอดไปสู่การใช้ประโยชน์ในเชิงพาณิชย์อย่างเป็นรูปธรรม กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม โดย หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (บพข.) จึงได้สนับสนุนทุนวิจัยในแผนงานอาหารมูลค่าสูง ประจำปี 2565 ในโครงการ "การเพิ่มศักยภาพการผลิตวัคซีนป้องกันโรคไวรัสเพื่อใช้ในการผลิตพ่อแม่พันธุ์และลูกพันธุ์ปลาทับทิม" ระยะเวลา 3 ปี โดยมีบริษัทเครือเจริญโภคภัณฑ์ จำกัด (มหาชน) เป็นหน่วยงานร่วมวิจัย
รศ.ดร.ศศิมนัส กล่าวว่า โครงการที่ได้รับทุนจาก บพข. เป็นการวิจัยในการขยายกำลังการผลิตวัคซีนจากระดับห้องปฏิบัติการมาสู่ระดับ pilot scale โดยมีการผลิตใช้ถังหมักขนาด 5 ลิตร 10 ลิตร และ 50 ลิตร ซึ่งเป็นการประเมินกระบวนการและศักยภาพในการขยายกำลังการผลิตวัคซีน และประสิทธิภาพของวัคซีนในระดับฟาร์มเลี้ยง โดยติดตามได้จาก ระดับภูมิคุ้มกัน และอัตรารอดของปลาที่ได้รับวัคซีน