7 มีนาคม 2512 - 17 พฤศจิกายน 2514
จอมพล ถนอม กิตติขจร เป็นนายกรัฐมนตรี(1) ประกาศพระบรมราชโองการ เมื่อวันที่
7 มีนาคม 2512 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงลงพระปรมาภิไธยในประกาศ
พันเอก นายวรการบัญชา ประธานรัฐสภาเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ และในวันที่ 11
มีนาคม 2512 มีการแต่งตั้งคณะรัฐมนตรี(2) ดังนี้
รายชื่อคณะรัฐมนตรี
1. พลเอก ประภาส จารุเสถียร เป็นรองนายกรัฐมนตรี
2. นายพจน์ สารสิน เป็นรองนายกรัฐมนตรี
3. พลโท แสวง เสนาณรงค์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงในสำนักนายกรัฐมนตรี
4. จอมพล ถนอม กิตติขจร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม
5. นายเสริม วินิจฉัยกุล เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง
6. พันเอก ถนัด คอมันตร์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
7. หม่อมราชวงศ์จักรทอง ทองใหญ่ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตร
8. พลอากาศเอก ทวี จุลทรัพย์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม
9. นายพจน์ สารสิน เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ
10. พลเอก ประภาส จารุเสถียร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย
11. หลวงจำรูญเนติศาสตร์
(จำรูญ โปษยานนท์) เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
12. นายสุกิจ นิมมานเหมินท์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
13. นายบุญชนะ อัตถากร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเศรษฐการ
14. พลตำรวจเอก ประเสริฐ รุจิรวงศ์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข
15. พลโท พงษ์ ปุณณกันต์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม
16. พลเอก จิตติ นาวีเสถียร เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหม
17. หม่อมราชวงศ์ทองแท่ง ทองแถม เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการคลัง
18. นายจิตติ สุจริตกุล เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
19. นายมนูญ บริสุทธิ์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร
20. พลเรือตรี ชลี สินธุโสภณ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคม
21. หม่อมหลวงชูชาติ กำภู เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ
22. นายทวี แรงขำ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย
23. นายถวิล สุนทรศารทูล เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย
24. พลโท อัมพร ศรีไชยยันต์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงยุติธรรม
25. พลเอก กฤษณ์ สีวะรา เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
26. พลตำรวจโท พิชัย กุลละวณิชย์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเศรษฐการ
27. นายสมบุญ ผ่องอักษร เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงสาธารณสุข
28. นายสะอาด หงษ์ยนต์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม
คณะรัฐมนตรีมีการแต่งตั้งเปลี่ยนแปลง คือ
1. นายบุญรอด บิณฑสัณต์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ เมื่อวันที่ 1 กันยายน
2512 สืบแทน หม่อมหลวงชูชาติ กำภู ซึ่งถึงแก่อนิจกรรม
2. พลตำรวจตรีสง่า กิตติขจร เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศ เมื่อวันที่ 25
มิถุนายน 2513 สืบแทน นายจิตติ สุจริตกุล ซึ่งถึงแก่อนิจกรรม(3)
3. พลเอก กฤษณ์ สีวะรา พ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ไปดำรงตำแหน่ง
รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหม เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2513(4)
4. พลตำรวจโท พิชัย กุลละวณิชย์ พ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเศรษฐการ ไปดำรง
ตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2513(4)
5. นายมนูญ บริสุทธิ์ พ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร ไปดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี
ช่วยว่าการกระทรวงยุติธรรม
6. นายอภัย จันทวิมล เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ(4)
7. นายประสิทธิ์ กาญจนวัฒน์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเศรษฐการ(4)
วันที่ 23 พฤษภาคม 2506 มีการจัดตั้งกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ จึงมีการแต่งตั้งรัฐมนตรี
ว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสำนักนายกรัฐมนตรี เพื่อเป็นผู้ช่วยสั่ง
หรือปฏิบัติราชการแทนนายกรัฐมนตรี ดังต่อไปนี้(5)
1. จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนา
การแห่งชาติอีกตำแหน่งหนึ่ง
2. พระประกาศสหกรณ์ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสำนักนายกรัฐมนตรีและ
ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
3. พลเอก ประภาส จารุเสถียร รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ดำรงตำแหน่ง
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
4. นายสุนทร หงส์ลดารมภ์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีช่วย
ว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
5. พันเอก ถนัด คอมันตร์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ ดำรงตำแหน่ง
รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
6. นายบุญชนะ อัตถากร ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ
คณะรัฐมนตรีคณะนี้สิ้นสุดลงเมื่อจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี ได้ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ
วันที่ 8 ธันวาคม 2506
จอมพล ถนอม กิตติขจร
เป็นนายกรัฐมนตรี
ครั้งที่ 2
7 มีนาคม 2512 - 17 พฤศจิกายน 2514
____________________
คณะรัฐมนตรีคณะนี้สิ้นสุดลงเพราะเหตุที่ จอมพล ถนอม กิตติขจร นายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้า
คณะปฏิวัติ ซึ่งได้ทำการยึดอำนาจการปกครองแผ่นดิน ประกอบด้วย ทหารบก ทหารเรือ ทหารอากาศ
ตำรวจ และพลเรือนเมื่อเวลา 19.00น. วันที่ 17 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2514 และได้ออกแถลง
การณ์ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่8(6) อันมีข้อความสำคัญ ๆ ดังนี้ "ในระหว่างที่ยังไม่ดำรงตำแหน่ง
นายกรัฐมนตรี ให้บรรดาอำนาจหน้าที่ที่กฎหมายได้บัญญัติว่าเป็นอำนาจหน้าที่ของนายกรัฐมนตรีหรือคณะ
รัฐมนตรี เป็นอำนาจหน้าที่ของหัวหน้าคณะปฏิวัติ หรือผู้ซึ่งหัวหน้าคณะปฏิวัติมอบหมาย" ประกาศ ณ วันที่ 19
พฤศจิกายน 2514 ต่อมาได้ประกาศใช้ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักรพุทธศักราช 2515 เพื่อให้
เหมาะสมแก่สถานการณ์ที่เป็นอยู่ไปพลางก่อนจนกว่าจะได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญ ซึ่งสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
จะได้ลงมตินำขึ้นทูลเกล้าฯถวายต่อไป ดังนั้นในช่วงระหว่างวันที่ 17 พฤศจิกายน 2514 ถึงวันที่ 17
ธันวาคม 2515 บ้านเมืองจึงอยู่ในการปกครองดูแลของคณะปฏิวัติ โดยมี จอมพล ถนอม กิตติขจร
เป็นหัวหน้าคณะปฏิวัติ
____________________
หมายเหตุ (1) ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 86 ตอนที่ 20 หน้า 316-317 ลงวันที่ 11 มีนาคม 2512
(2) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 86 ตอนที่ 21 หน้า 6-10 ลงวันที่ 12 มีนาคม 2512
(3) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 87 ตอนที่ 56 หน้า 1-2 ลงวันที่ 29 มิถุนายน 2513
(4) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 87 ตอนที่ 112 หน้า 1-2 ลงวันที่ 2 ธันวาคม 2513
(5) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 80 ตอนที่ 51 หน้า 49-51 ลงวันที่ 23 พฤษภาคม 2506
(6) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 88 ตอนที่ 126 หน้า 2 ลงวันที่ 20 พฤศจิกายน 2514
--สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี--
จอมพล ถนอม กิตติขจร เป็นนายกรัฐมนตรี(1) ประกาศพระบรมราชโองการ เมื่อวันที่
7 มีนาคม 2512 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงลงพระปรมาภิไธยในประกาศ
พันเอก นายวรการบัญชา ประธานรัฐสภาเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ และในวันที่ 11
มีนาคม 2512 มีการแต่งตั้งคณะรัฐมนตรี(2) ดังนี้
รายชื่อคณะรัฐมนตรี
1. พลเอก ประภาส จารุเสถียร เป็นรองนายกรัฐมนตรี
2. นายพจน์ สารสิน เป็นรองนายกรัฐมนตรี
3. พลโท แสวง เสนาณรงค์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงในสำนักนายกรัฐมนตรี
4. จอมพล ถนอม กิตติขจร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม
5. นายเสริม วินิจฉัยกุล เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง
6. พันเอก ถนัด คอมันตร์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
7. หม่อมราชวงศ์จักรทอง ทองใหญ่ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตร
8. พลอากาศเอก ทวี จุลทรัพย์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม
9. นายพจน์ สารสิน เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ
10. พลเอก ประภาส จารุเสถียร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย
11. หลวงจำรูญเนติศาสตร์
(จำรูญ โปษยานนท์) เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
12. นายสุกิจ นิมมานเหมินท์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
13. นายบุญชนะ อัตถากร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเศรษฐการ
14. พลตำรวจเอก ประเสริฐ รุจิรวงศ์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข
15. พลโท พงษ์ ปุณณกันต์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม
16. พลเอก จิตติ นาวีเสถียร เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหม
17. หม่อมราชวงศ์ทองแท่ง ทองแถม เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการคลัง
18. นายจิตติ สุจริตกุล เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
19. นายมนูญ บริสุทธิ์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร
20. พลเรือตรี ชลี สินธุโสภณ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคม
21. หม่อมหลวงชูชาติ กำภู เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ
22. นายทวี แรงขำ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย
23. นายถวิล สุนทรศารทูล เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย
24. พลโท อัมพร ศรีไชยยันต์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงยุติธรรม
25. พลเอก กฤษณ์ สีวะรา เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
26. พลตำรวจโท พิชัย กุลละวณิชย์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเศรษฐการ
27. นายสมบุญ ผ่องอักษร เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงสาธารณสุข
28. นายสะอาด หงษ์ยนต์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม
คณะรัฐมนตรีมีการแต่งตั้งเปลี่ยนแปลง คือ
1. นายบุญรอด บิณฑสัณต์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ เมื่อวันที่ 1 กันยายน
2512 สืบแทน หม่อมหลวงชูชาติ กำภู ซึ่งถึงแก่อนิจกรรม
2. พลตำรวจตรีสง่า กิตติขจร เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศ เมื่อวันที่ 25
มิถุนายน 2513 สืบแทน นายจิตติ สุจริตกุล ซึ่งถึงแก่อนิจกรรม(3)
3. พลเอก กฤษณ์ สีวะรา พ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ไปดำรงตำแหน่ง
รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหม เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2513(4)
4. พลตำรวจโท พิชัย กุลละวณิชย์ พ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเศรษฐการ ไปดำรง
ตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2513(4)
5. นายมนูญ บริสุทธิ์ พ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร ไปดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี
ช่วยว่าการกระทรวงยุติธรรม
6. นายอภัย จันทวิมล เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ(4)
7. นายประสิทธิ์ กาญจนวัฒน์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเศรษฐการ(4)
วันที่ 23 พฤษภาคม 2506 มีการจัดตั้งกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ จึงมีการแต่งตั้งรัฐมนตรี
ว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสำนักนายกรัฐมนตรี เพื่อเป็นผู้ช่วยสั่ง
หรือปฏิบัติราชการแทนนายกรัฐมนตรี ดังต่อไปนี้(5)
1. จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนา
การแห่งชาติอีกตำแหน่งหนึ่ง
2. พระประกาศสหกรณ์ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสำนักนายกรัฐมนตรีและ
ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
3. พลเอก ประภาส จารุเสถียร รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ดำรงตำแหน่ง
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
4. นายสุนทร หงส์ลดารมภ์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีช่วย
ว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
5. พันเอก ถนัด คอมันตร์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ ดำรงตำแหน่ง
รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ อีกตำแหน่งหนึ่ง
6. นายบุญชนะ อัตถากร ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ
คณะรัฐมนตรีคณะนี้สิ้นสุดลงเมื่อจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี ได้ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ
วันที่ 8 ธันวาคม 2506
จอมพล ถนอม กิตติขจร
เป็นนายกรัฐมนตรี
ครั้งที่ 2
7 มีนาคม 2512 - 17 พฤศจิกายน 2514
____________________
คณะรัฐมนตรีคณะนี้สิ้นสุดลงเพราะเหตุที่ จอมพล ถนอม กิตติขจร นายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้า
คณะปฏิวัติ ซึ่งได้ทำการยึดอำนาจการปกครองแผ่นดิน ประกอบด้วย ทหารบก ทหารเรือ ทหารอากาศ
ตำรวจ และพลเรือนเมื่อเวลา 19.00น. วันที่ 17 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2514 และได้ออกแถลง
การณ์ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่8(6) อันมีข้อความสำคัญ ๆ ดังนี้ "ในระหว่างที่ยังไม่ดำรงตำแหน่ง
นายกรัฐมนตรี ให้บรรดาอำนาจหน้าที่ที่กฎหมายได้บัญญัติว่าเป็นอำนาจหน้าที่ของนายกรัฐมนตรีหรือคณะ
รัฐมนตรี เป็นอำนาจหน้าที่ของหัวหน้าคณะปฏิวัติ หรือผู้ซึ่งหัวหน้าคณะปฏิวัติมอบหมาย" ประกาศ ณ วันที่ 19
พฤศจิกายน 2514 ต่อมาได้ประกาศใช้ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักรพุทธศักราช 2515 เพื่อให้
เหมาะสมแก่สถานการณ์ที่เป็นอยู่ไปพลางก่อนจนกว่าจะได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญ ซึ่งสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
จะได้ลงมตินำขึ้นทูลเกล้าฯถวายต่อไป ดังนั้นในช่วงระหว่างวันที่ 17 พฤศจิกายน 2514 ถึงวันที่ 17
ธันวาคม 2515 บ้านเมืองจึงอยู่ในการปกครองดูแลของคณะปฏิวัติ โดยมี จอมพล ถนอม กิตติขจร
เป็นหัวหน้าคณะปฏิวัติ
____________________
หมายเหตุ (1) ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 86 ตอนที่ 20 หน้า 316-317 ลงวันที่ 11 มีนาคม 2512
(2) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 86 ตอนที่ 21 หน้า 6-10 ลงวันที่ 12 มีนาคม 2512
(3) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 87 ตอนที่ 56 หน้า 1-2 ลงวันที่ 29 มิถุนายน 2513
(4) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 87 ตอนที่ 112 หน้า 1-2 ลงวันที่ 2 ธันวาคม 2513
(5) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 80 ตอนที่ 51 หน้า 49-51 ลงวันที่ 23 พฤษภาคม 2506
(6) ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม 88 ตอนที่ 126 หน้า 2 ลงวันที่ 20 พฤศจิกายน 2514
--สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี--