ดิฉันเคยทำงานในหน่วยงานที่ได้ชื่อว่าดูแลราคาน้ำมันมาช่วงหนึ่ง ทุกครั้งที่น้ำมันแพงก็มักจะเกิดคำถามมากมายผ่านไปมาอยู่รอบตัว จึงขอแสดงความคิดเห็นในมุมมองของผู้บริโภคที่พอจะรู้ข้อมูลต่อเรื่องราคาน้ำมัน การประหยัดพลังงาน พลังงานทดแทน ปัญหากองทุนน้ำมัน อย่างอิสระสักครั้ง
ถามกันจังว่า …. ทำไมราคาน้ำมันบ้านเราต้องอิงสิงคโปร์ กำหนดราคาเองไม่ได้เหรอ ถ้าตอบแบบตามใจฉันก็ต้องบอกว่า จะขายราคาอะไรก็ไม่มีใครห้าม แต่ถ้าตอบแบบมีเหตุผลก็คือ โรงกลั่นน้ำมันจำเป็นต้องตั้งราคาในระดับเดียวกับการนำเข้าที่ถูกสุด เพราะถ้าตั้งราคาต่ำกว่าย่อมมีผลต่อรายได้ และถ้าตั้งราคาสูงไปผู้ค้าน้ำมันก็จะนำเข้าแทน จึงมาลงเอยที่ระดับราคานำเข้าที่ต่ำสุด ในขณะที่สิงคโปร์เป็นตลาดส่งออกใหญ่และใกล้ไทยมากที่สุด จึงมีต้นทุนนำเข้าถูกสุด เป็นประเทศที่กลั่นน้ำมันเพื่อส่งออกเป็นหลัก มีต้นทุนในการกลั่นต่ำกว่าไทย และเนื่องจากเป็นตลาดใหญ่มีปริมาณการซื้อขายสูงจึงทำให้ยากต่อการปั่นราคา จึงเป็นตัวแทนที่สะท้อนสภาพการจัดหาและความต้องการน้ำมันของภูมิภาคนี้ได้ดี
ความพยายามของไทยที่จะเป็นผู้นำในการกำหนดราคาน้ำมันเอง โดยเป็นศูนย์กลางหรือฮับน้ำมันในภูมิภาคนี้เป็นสิ่งดี แต่คงไม่สามารถทำได้ทันที การแก้ไขระเบียบกฎเกณฑ์อาจทำได้โดยเร็ว แต่การสร้างสิ่งรองรับ เช่น การเพิ่มกำลังการกลั่น การสร้างระบบแลนด์บริดจ์ ท่าเรือ ระบบขนส่ง ระบบตลาดซื้อขายน้ำมัน และการได้รับการยอมรับจากผู้ค้าน้ำมันต่างชาติเพื่อเข้ามาลงทุน ล้วนเป็นสิ่งที่ต้องใช้เวลาไม่ต่ำกว่า 3-5 ปี การอิงราคาสิงคโปร์จึงยังต้องมีต่อไป ยกเว้นแต่รัฐจะกลับไปใช้วิธีคุมและกำหนดราคาโรงกลั่นเอง ซึ่งจะมีปัญหาตามมาอีกร้อยแปด เช่น ต้องควบคุมการนำเข้าและส่งออกเพื่อไม่ให้เกิดการขาดแคลน แม้ว่ารัฐยังปล่อยให้โรงกลั่นกำหนดราคาเอง เมื่อน้ำมันราคาแพงและค่าการกลั่นสูง รัฐก็อาจบีบคอให้โรงกลั่นลดราคาหน้าโรงกลั่นลง (ที่ใช้คำว่าบีบคอ เพราะตอนค่าการกลั่นต่ำ โรงกลั่นขาดทุนช่วงปี 2542 และช่วงปี 2544-2545 รัฐไม่ได้ช่วยเหลือ โดยโรงกลั่นฯต้องรับภาระเอง) ในภาวะปัจจุบัน ค่าการกลั่นอยู่ที่ 5-6 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ระดับคุ้มทุนประมาณ 4 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ก็คงได้เห็นการขอความร่วมมือลดราคาโรงกลั่นกันบ้างละ แต่ถ้าจะช่วยกันให้ครบทุกฝ่าย ค่าการตลาดของผู้ค้าน้ำมันที่พิจารณาในระดับคุ้มทุนและอยู่ได้ จะสามารถลดลงมาได้อีก 10-15 สตางค์/ลิตร ซึ่งเมื่อรวมกันแล้วอาจลดภาระการชดเชยได้ 30-35 สตางค์/ลิตร
หันมาดูเรื่องนโยบายราคาน้ำมัน ในปัจจุบันรัฐบาลเลือกวิธีตรึงราคาน้ำมันเบนซินและดีเซลไว้ เพราะเกรงผลกระทบต่อเศรษฐกิจ โดยใช้กองทุนน้ำมันและกู้เงินสถาบันการเงินมาอุ้มไว้ก่อน ซึ่ง คือ ระบบกองทุนน้ำมันเช่นในอดีต โดยต่างกันที่เมื่อเงินหมด ในอดีตติดหนี้บริษัทน้ำมันไว้ก่อน แต่ปัจจุบันยืมเงินแบงค์มาชดเชยราคาแทน
สรุป.. นโยบายปัจจุบันไม่ใช่สิ่งแปลกใหม่ หากแต่ที่น่าสนใจ คือ การตรึงราคาในสภาพแวดล้อมที่ต่างจากอดีต ระบบกองทุนน้ำมัน คือ การกำหนดราคากลางให้อยู่ระหว่างราคาต่ำสุดและสูงสุด โดยมุ่งหวังที่จะรักษาราคาขายปลีกให้คงที่ในระดับหนึ่ง ระดับราคากลางจะถูกจัดด้วยการปรับราคาขายปลีกขึ้น/ลง ตามฐานราคาตลาดโลกที่เปลี่ยนไป ผลที่ตามมาก็คือ ไม่ปรับขึ้น (เร็ว) เมื่อราคาตลาดโลกขึ้น และไม่ปรับลง (เร็ว) เช่นกัน เมื่อราคาตลาดโลกลง ถ้าตรึงราคาแบบไม่ปรับฐานราคาขายปลีกให้สอดคล้องกับฐานราคาน้ำมันโลกที่เปลี่ยนไป (ราคาสูงนานจนเป็นเหตุการณ์ปกติ) จะทำให้ไม่มีโอกาสของการเก็บเงินใช้หนี้ คืน เป็นเหตุให้กองทุนน้ำมันล้มละลายได้ ซึ่งอาจจำเป็นต้องนำเงินงบประมาณกลางมาใช้หนี้แทน หรืออาจจะออกหวย..หรือล็อตเตอรี่มาใช้หนี้ ซึ่งไม่ว่าจะเป็นรูปแบบไหน ก็ คือเงินของประชาชนนั่นเอง ขณะที่การใช้จ่ายงบประมาณในระดับสูง จะส่งผลกระทบต่อวินัยการเงินการคลัง ส่งผลเสียต่อความเชื่อมั่นของประเทศ และทำให้ค่าเงินบาทอ่อนตัวได้
แม้รัฐจะใช้เงินงบประมาณเพียงการจ่ายดอกเบี้ยเงินกู้ แต่อย่าหวังว่าจะพ้นจากบ่วงกรรม เพราะถึงแม้ราคาในประเทศจะคงที่ แต่แท้จริงแล้วราคาตลาดโลกยังสูงขึ้น ประเทศไทยต้องนำเข้าน้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูปกว่าร้อยละ 80 ของการใช้น้ำมันทั้งหมด หากการใช้ไม่ลดลง ยังคงนำเข้าน้ำมันในระดับเดิม ด้วยราคาที่แพงขึ้น นั่นหมายถึงมูลค่าการนำเข้ามหาศาลที่เพิ่มขึ้น จะเห็นได้จากมูลค่าการนำเข้าน้ำมันช่วง 4 เดือนแรกของปี 2547 เป็นเงิน 3,415 ล้านเหรียญสหรัฐ สูงกว่าปีก่อนถึงร้อยละ 21 แสดงถึงการสูญเสียเงินตราต่างประเทศที่เพิ่มสูงขึ้นมากจากน้ำมัน และได้เริ่มไปสะท้อนที่การขาดดุลการค้าและดุลบัญชีเดินสะพัดบ้างแล้ว การขาดดุลบัญชีเดินสะพัดประเทศไม่สามารถแบกรับได้นานเหมือนเมื่อก่อน ด้วยระบบเศรษฐกิจระบบเปิด ภาวะเศรษฐกิจที่อ่อนแอจะไปสะท้อนส่งผลให้ค่าเงินบาทอ่อนลง และทำให้ต้นทุนการนำเข้าสินค้าในทุกประเภทไม่เฉพาะน้ำมันที่จะสูงขึ้นไปอีก สิ่งที่รัฐต้องคิดถึงคือหากยังตรึงราคาน้ำมันในประเทศไว้ ในขณะเดียวกันจำเป็นที่จะต้องลดการใช้พลังงานโดยเฉพาะน้ำมันลงให้จงได้ เน้น !! น้ำมัน
มาตรการประหยัดพลังงานที่ภาครัฐได้นำออกมาใช้ ประกอบด้วย การขอความร่วมมือให้ปิดปั๊มน้ำมันหลังเที่ยงคืน การขอความร่วมมือปิดป้ายไฟโฆษณาหลัง 4 ทุ่ม ปิดไฟถนนบางสายในบางช่วง ปรับเพิ่มภาษีป้ายวงกลมรถยนต์ส่วนบุคลขนาดใหญ่ และให้หน่วยงานรัฐลดค่าใช้จ่ายพลังงานลงร้อยละ 10 และการขึ้นราคาน้ำมันเบนซินก็จัดได้ว่าเป็นมาตรการหนึ่ง หากมองในภาพรวม มาตรการที่ทำให้เกิดการลดการใช้น้ำมันได้อย่างจริงจังมีเพียงการขึ้นราคาน้ำมัน ในขณะที่มาตรการอื่นให้ผลในระดับต่ำ
รัฐควรที่จะพุ่งเป้าการประหยัดไปภาคการใช้ที่เกิดผลมากที่สุด คือภาคขนส่ง การขอความร่วมมือหรือประชาสัมพันธ์สร้างจิตสำนึก เพื่อลดการใช้อย่างจำเป็นเร่งด่วนดูจะไม่ทำให้เกิดผล จิตสำนึกไม่สามารถสร้างได้ในระยะสั้น ถึงแม้ประชาชนจะรับรู้ถึงน้ำมันตลาดโลกที่ราคาแพงขึ้น แต่ด้วยรายได้ที่เพิ่มขึ้นจากเศรษฐกิจที่ดีขึ้นในช่วงที่ผ่านมา ก็ทำให้มีรถใหม่ออกมากว่าเดือนละ 1,000 คัน การใช้น้ำมันเบนซินและดีเซลเพิ่มขึ้นมาตลอดในระดับร้อยละ 5-10 ต่อเดือน ซึ่งยืนยันถึงมาตรการขอความร่วมมือและสร้างจิตสำนึกที่ไร้ผล ทุกคนคงยังนึกถึงความสบายของตนเองเป็นหลัก
มาตรการที่ควรจะทำก็คือ การปรับขึ้นราคาน้ำมันตามราคาตลาด ซึ่งในช่วงปี 2543 ซึ่งราคาน้ำมันตลาดโลกสูงขึ้น และราคาขายปลีกน้ำมันได้ปรับตามจริงในช่วงนั้น ได้ทำให้การใช้น้ำมันลดลงอย่างชัดเจน แต่หากรัฐจะใช้มาตรการตรึงราคาน้ำมัน มาตรการบังคับเพื่อลดการใช้น้ำมันในภาคขนส่งดูจะจำเป็น โดยอาจเลือกบังคับในรถยนต์ส่วนบุคคล เช่น รถยนต์ที่เลขท้ายทะเบียนตรงกับเลขท้ายวันที่ห้ามใช้รถในวันดังกล่าว (ลดการใช้น้ำมันลงได้ 10%) การห้ามรถยนต์วิ่งในวันคู่/วันคี่ที่ตรงกับเลขท้ายทะเบียน (ลดการใช้น้ำมันลงได้ 50%) การห้ามการแข่งขันใช้ความเร็วทางรถยนต์ การกวดขันรถยนต์ที่ใช้ความเร็วเกินกำหนด การส่งเสริมระบบ car pool ในที่ทำงาน และที่สำคัญผู้นำในสังคมที่จะต้องเป็นตัวอย่างของสังคม เช่น การใช้รถยนต์ขนาดเล็ก การให้มีขบวนรถติดตามให้น้อยลง นอกจากมาตรการรณรงค์และบังคับแล้ว ภาครัฐจะต้องติดตามประเมินผลว่ามาตรการเกิดผลหรือไม่ เพื่อปรับเปลี่ยนมาตรการให้เหมาะสมตามสถานการณ์
นอกจากนี้ การขึ้นราคาน้ำมันเบนซินและตรึงราคาน้ำมันดีเซลต่อไป รัฐจะต้องระวัง ไม่ให้ความแตกต่างระหว่างราคาน้ำมันเบนซินและดีเซลต่างกันมากเป็นเวลานาน เพราะจะทำให้เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคน้ำมัน การใช้รถยนต์น้ำมันดีเซลจะเพิ่มขึ้น ในขณะที่รถยนต์เบนซินจะลดลง กระทบต่ออุตสาหกรรมการผลิตรถยนต์และอุตสาหกรรมการกลั่นน้ำมันของประเทศ โรงกลั่นจำเป็นต้องปรับสัดส่วนการกลั่นให้สอดคล้องกับลักษณะของการใช้น้ำมัน ซึ่งเทคโนโลยีไม่เอื้อให้ทำได้มากนัก ต้องใช้วิธีเลือกน้ำมันดิบเข้ากลั่น ข้อจำกัดการเลือกวัตถุดิบที่มากขึ้น จะเป็นต้นทุนของการกลั่นน้ำมันที่ผ่านต่อไปยังราคาน้ำมันได้ นอกจากนั้น สัดส่วนการกลั่นน้ำมันสำเร็จรูปที่ไม่สอดคล้องกับลักษณะการใช้ของประเทศ ทำให้เกิดการนำเข้า/ส่งออกน้ำมันที่ไม่เหมาะสม เกิดเป็นต้นทุนของประเทศ เช่นในอดีตช่วงปี 2525-2528 ซึ่งราคาขายปลีกน้ำมันเบนซินและดีเซลที่ต่างกันมาก ได้ทำให้เกิดการบริโภคน้ำมันในลักษณะทดแทนกัน การใช้รถปิ๊กอัพน้ำมันดีเซลได้เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว และมีการปรับเครื่องยนต์เบนซินไปใช้ก๊าซหุงต้ม เกิดการนำเข้าน้ำมันดีเซลในระดับสูง
ทุกครั้งที่น้ำมันแพง การปลุกกระแสการสนับสนุนพลังงานหมุนเวียนก็จะลุกฮือขึ้นมาทุกครั้ง พลังงานหมุนเวียนเป็นพลังงานที่มีต้นทุนสูง ต้องการงบประมาณสนับสนุนและเวลาในการศึกษาวิจัยพัฒนาเทคโนโลยี เพื่อลดต้นทุนการผลิตให้สามารถใช้ได้ในเชิงพาณิชย์ รัฐบาลสนับสนุนแก๊สโซฮอล์โดยลดภาษีและกองทุนน้ำมันเพื่อให้มีราคาถูกกว่าน้ำมันเบนซินออกเทน 95 ด้วยเหตุผลของการลดการพึ่งพาการนำเข้าน้ำมันและเพิ่มมูลค่าให้พืชเกษตร ปัจจุบันประสบปัญหา คือ ปั๊มจำหน่ายยังมีไม่มากนัก และมีเพียงผู้ค้าน้ำมันเพียงไม่กี่ราย หากพิจารณาปัญหาที่แท้จริง คือ บริษัทรถยนต์ยังไม่ออกมาขานรับสนับสนุนอย่างเต็มที่ เนื่องจากยังลังเลคุณภาพน้ำมันที่ปรับให้สอดคล้องกับการเติมเอทิลแอลกอฮอล์อาจกระทบกับเครื่องยนต์ของตน และทำให้ผู้ค้าน้ำมันส่วนหนึ่งลังเลการทำตลาด ซึ่งที่จริงแล้วในประเด็นเหล่านี้ผู้ที่เกี่ยวข้องควรที่จะมานั่งร่วมกันแก้ปัญหาเพื่อให้ทุกฝ่ายยอมรับ การสนับสนุนโดยมองข้ามปัญหาจะทำให้เกิดความร่วมมือได้อย่างไร
ด้านไบโอดีเซลการใช้น้ำมันพืชบริสุทธิ์ผสมน้ำมันดีเซลในระดับไม่เกิน 10% เป็นที่ยอมรับได้ แต่ถ้ามากเกินกว่านั้น อาจมีปัญหาเรื่องไขและเกิดการอุดตันของไส้กรองได้ แต่ก็สามารถใช้งานได้โดยอาศัยการทำสะอาดไส้กรองอยู่เป็นประจำ ซึ่งหน่วยงานรัฐควรมีข้อแนะนำการใช้ที่เหมาะสมกับผู้ใช้น้ำมัน สำหรับการผลิตในรูปแบบที่คุณภาพสมบูรณ์ ยังต้องใช้เวลาศึกษาวิจัย นอกจากนั้น การลดภาษีนำเข้าสำหรับรถยนต์ไฮบริด (hybrid) ซึ่งใช้ไฟฟ้าและน้ำมันผสมกัน ก็เป็นอีกมาตรการที่รัฐควรพิจารณา
มองไปที่พลังงานทดแทนด้านอื่น เช่น พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงานลม พลังงานชีวมวล ซึ่งใช้เป็นเชื้อเพลิงผลิตไฟฟ้า พลังงานแสงอาทิตย์และลมยังเป็นเชื้อเพลิงที่มีต้นทุนสูงเมื่อเทียบกับพลังน้ำหรือเชื้อเพลิงฟอสซิลอื่น การนำมาผลิตไฟฟ้าเชิงพาณิชย์ในช่วงนี้จึงยังไม่เหมาะสม แต่รัฐควรให้เงินสนับสนุนการศึกษาวิจัยหรือโครงการทดลองสาธิตเพื่อให้สามารถพัฒนาใช้ในเชิงพาณิชย์ระยะยาวได้ หากรัฐจริงใจในเรื่องการสนับสนุนพลังงานทดแทนอย่างแท้จริง ควรมีความชัดเจนในเรื่องการสนับสนุน เช่น การจัดทำโครงการสาธิต หรือการให้เงินสนับสนุนชดเชยราคาในช่วงแรก ด้านพลังงานชีวมวลซึ่งสามารถผลิตเชิงพาณิชย์ได้ในระดับหนึ่ง แต่มีปัญหาการถูกกีดกันการรับซื้อไฟฟ้าเข้าระบบ หรือการให้ลดกำลังผลิตไฟฟ้าลงในบางช่วงเวลา ล้วนเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาพลังงานหมุนเวียนมาใช้ในเชิงพาณิชย์ของประเทศ หากรัฐบาลสนับสนุนการพัฒนาพลังงานหมุนเวียนอย่างจริงจัง นอกจากการกำหนดเป้าหมายแล้ว แผนปฎิบัติการที่ชัดเจนเป็นสิ่งจำเป็น
น้ำมันราคาถูกเช่นในอดีตจะไม่เกิดขึ้นได้ง่าย หากโอเปคยังมีการรวมตัวอย่างแข็งแกร่งในขณะที่ส่วนแบ่งการตลาดของโอเปคจะเพิ่มสูงขึ้นเป็นลำดับ ในขณะเดียวกัน สถานการณ์ก่อการร้ายในตะวันออกกลางและพื้นที่อื่น ได้ส่งผลต่อราคาน้ำมันในทางจิตวิทยา จากการเกรงผลกระทบต่อการจัดหาน้ำมันดิบ ราคาน้ำมันถูกบวกเพิ่มขึ้นไปอีก 5-8 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ประเมินแล้วราคาน้ำมันดิบในช่วงที่เหลือของปีจะเคลื่อนไหวในช่วง 32 - 38 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ในขณะที่ฐานราคาน้ำมันดิบสำหรับการตรึงราคาประมาณ 28 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ซึ่งหมายถึงฐานราคาปลีกน้ำมันควรปรับสูงขึ้นในช่วง 5-10 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล หรือ 1.20 — 2.50 บาท/ลิตร อย่างไรก็ตาม ฐานราคาขายปลีกน้ำมันสำเร็จรูปควรพิจารณาจากราคาตลาดจรของผลิตภัณฑ์ที่จะสะท้อนสภาพการใช้และการจัดหาของน้ำมันสำเร็จรูปที่แท้จริง
สุดท้ายท้ายสุด อยากจะขอเรียกร้องให้ผู้ที่เกี่ยวข้องดูแลกองทุนน้ำมันโดยมองในระยะยาว มิใช่เพียงแค่การพิจารณาแค่ช่วงเวลาที่ทำให้ตนเองอยู่รอดหรือแค่ในช่วงที่อยู่ในหน้าที่เท่านั้น (เช่นหลายรัฐบาลที่ผ่านมา)เพราะมิฉะนั้นแล้วภาระที่ค้างอยู่จะกลายเป็นระเบิดเวลาลูกใหญ่ส่งผลร้ายแก่ประเทศในอนาคตได้
--กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม--
-พห-
ถามกันจังว่า …. ทำไมราคาน้ำมันบ้านเราต้องอิงสิงคโปร์ กำหนดราคาเองไม่ได้เหรอ ถ้าตอบแบบตามใจฉันก็ต้องบอกว่า จะขายราคาอะไรก็ไม่มีใครห้าม แต่ถ้าตอบแบบมีเหตุผลก็คือ โรงกลั่นน้ำมันจำเป็นต้องตั้งราคาในระดับเดียวกับการนำเข้าที่ถูกสุด เพราะถ้าตั้งราคาต่ำกว่าย่อมมีผลต่อรายได้ และถ้าตั้งราคาสูงไปผู้ค้าน้ำมันก็จะนำเข้าแทน จึงมาลงเอยที่ระดับราคานำเข้าที่ต่ำสุด ในขณะที่สิงคโปร์เป็นตลาดส่งออกใหญ่และใกล้ไทยมากที่สุด จึงมีต้นทุนนำเข้าถูกสุด เป็นประเทศที่กลั่นน้ำมันเพื่อส่งออกเป็นหลัก มีต้นทุนในการกลั่นต่ำกว่าไทย และเนื่องจากเป็นตลาดใหญ่มีปริมาณการซื้อขายสูงจึงทำให้ยากต่อการปั่นราคา จึงเป็นตัวแทนที่สะท้อนสภาพการจัดหาและความต้องการน้ำมันของภูมิภาคนี้ได้ดี
ความพยายามของไทยที่จะเป็นผู้นำในการกำหนดราคาน้ำมันเอง โดยเป็นศูนย์กลางหรือฮับน้ำมันในภูมิภาคนี้เป็นสิ่งดี แต่คงไม่สามารถทำได้ทันที การแก้ไขระเบียบกฎเกณฑ์อาจทำได้โดยเร็ว แต่การสร้างสิ่งรองรับ เช่น การเพิ่มกำลังการกลั่น การสร้างระบบแลนด์บริดจ์ ท่าเรือ ระบบขนส่ง ระบบตลาดซื้อขายน้ำมัน และการได้รับการยอมรับจากผู้ค้าน้ำมันต่างชาติเพื่อเข้ามาลงทุน ล้วนเป็นสิ่งที่ต้องใช้เวลาไม่ต่ำกว่า 3-5 ปี การอิงราคาสิงคโปร์จึงยังต้องมีต่อไป ยกเว้นแต่รัฐจะกลับไปใช้วิธีคุมและกำหนดราคาโรงกลั่นเอง ซึ่งจะมีปัญหาตามมาอีกร้อยแปด เช่น ต้องควบคุมการนำเข้าและส่งออกเพื่อไม่ให้เกิดการขาดแคลน แม้ว่ารัฐยังปล่อยให้โรงกลั่นกำหนดราคาเอง เมื่อน้ำมันราคาแพงและค่าการกลั่นสูง รัฐก็อาจบีบคอให้โรงกลั่นลดราคาหน้าโรงกลั่นลง (ที่ใช้คำว่าบีบคอ เพราะตอนค่าการกลั่นต่ำ โรงกลั่นขาดทุนช่วงปี 2542 และช่วงปี 2544-2545 รัฐไม่ได้ช่วยเหลือ โดยโรงกลั่นฯต้องรับภาระเอง) ในภาวะปัจจุบัน ค่าการกลั่นอยู่ที่ 5-6 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ระดับคุ้มทุนประมาณ 4 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ก็คงได้เห็นการขอความร่วมมือลดราคาโรงกลั่นกันบ้างละ แต่ถ้าจะช่วยกันให้ครบทุกฝ่าย ค่าการตลาดของผู้ค้าน้ำมันที่พิจารณาในระดับคุ้มทุนและอยู่ได้ จะสามารถลดลงมาได้อีก 10-15 สตางค์/ลิตร ซึ่งเมื่อรวมกันแล้วอาจลดภาระการชดเชยได้ 30-35 สตางค์/ลิตร
หันมาดูเรื่องนโยบายราคาน้ำมัน ในปัจจุบันรัฐบาลเลือกวิธีตรึงราคาน้ำมันเบนซินและดีเซลไว้ เพราะเกรงผลกระทบต่อเศรษฐกิจ โดยใช้กองทุนน้ำมันและกู้เงินสถาบันการเงินมาอุ้มไว้ก่อน ซึ่ง คือ ระบบกองทุนน้ำมันเช่นในอดีต โดยต่างกันที่เมื่อเงินหมด ในอดีตติดหนี้บริษัทน้ำมันไว้ก่อน แต่ปัจจุบันยืมเงินแบงค์มาชดเชยราคาแทน
สรุป.. นโยบายปัจจุบันไม่ใช่สิ่งแปลกใหม่ หากแต่ที่น่าสนใจ คือ การตรึงราคาในสภาพแวดล้อมที่ต่างจากอดีต ระบบกองทุนน้ำมัน คือ การกำหนดราคากลางให้อยู่ระหว่างราคาต่ำสุดและสูงสุด โดยมุ่งหวังที่จะรักษาราคาขายปลีกให้คงที่ในระดับหนึ่ง ระดับราคากลางจะถูกจัดด้วยการปรับราคาขายปลีกขึ้น/ลง ตามฐานราคาตลาดโลกที่เปลี่ยนไป ผลที่ตามมาก็คือ ไม่ปรับขึ้น (เร็ว) เมื่อราคาตลาดโลกขึ้น และไม่ปรับลง (เร็ว) เช่นกัน เมื่อราคาตลาดโลกลง ถ้าตรึงราคาแบบไม่ปรับฐานราคาขายปลีกให้สอดคล้องกับฐานราคาน้ำมันโลกที่เปลี่ยนไป (ราคาสูงนานจนเป็นเหตุการณ์ปกติ) จะทำให้ไม่มีโอกาสของการเก็บเงินใช้หนี้ คืน เป็นเหตุให้กองทุนน้ำมันล้มละลายได้ ซึ่งอาจจำเป็นต้องนำเงินงบประมาณกลางมาใช้หนี้แทน หรืออาจจะออกหวย..หรือล็อตเตอรี่มาใช้หนี้ ซึ่งไม่ว่าจะเป็นรูปแบบไหน ก็ คือเงินของประชาชนนั่นเอง ขณะที่การใช้จ่ายงบประมาณในระดับสูง จะส่งผลกระทบต่อวินัยการเงินการคลัง ส่งผลเสียต่อความเชื่อมั่นของประเทศ และทำให้ค่าเงินบาทอ่อนตัวได้
แม้รัฐจะใช้เงินงบประมาณเพียงการจ่ายดอกเบี้ยเงินกู้ แต่อย่าหวังว่าจะพ้นจากบ่วงกรรม เพราะถึงแม้ราคาในประเทศจะคงที่ แต่แท้จริงแล้วราคาตลาดโลกยังสูงขึ้น ประเทศไทยต้องนำเข้าน้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูปกว่าร้อยละ 80 ของการใช้น้ำมันทั้งหมด หากการใช้ไม่ลดลง ยังคงนำเข้าน้ำมันในระดับเดิม ด้วยราคาที่แพงขึ้น นั่นหมายถึงมูลค่าการนำเข้ามหาศาลที่เพิ่มขึ้น จะเห็นได้จากมูลค่าการนำเข้าน้ำมันช่วง 4 เดือนแรกของปี 2547 เป็นเงิน 3,415 ล้านเหรียญสหรัฐ สูงกว่าปีก่อนถึงร้อยละ 21 แสดงถึงการสูญเสียเงินตราต่างประเทศที่เพิ่มสูงขึ้นมากจากน้ำมัน และได้เริ่มไปสะท้อนที่การขาดดุลการค้าและดุลบัญชีเดินสะพัดบ้างแล้ว การขาดดุลบัญชีเดินสะพัดประเทศไม่สามารถแบกรับได้นานเหมือนเมื่อก่อน ด้วยระบบเศรษฐกิจระบบเปิด ภาวะเศรษฐกิจที่อ่อนแอจะไปสะท้อนส่งผลให้ค่าเงินบาทอ่อนลง และทำให้ต้นทุนการนำเข้าสินค้าในทุกประเภทไม่เฉพาะน้ำมันที่จะสูงขึ้นไปอีก สิ่งที่รัฐต้องคิดถึงคือหากยังตรึงราคาน้ำมันในประเทศไว้ ในขณะเดียวกันจำเป็นที่จะต้องลดการใช้พลังงานโดยเฉพาะน้ำมันลงให้จงได้ เน้น !! น้ำมัน
มาตรการประหยัดพลังงานที่ภาครัฐได้นำออกมาใช้ ประกอบด้วย การขอความร่วมมือให้ปิดปั๊มน้ำมันหลังเที่ยงคืน การขอความร่วมมือปิดป้ายไฟโฆษณาหลัง 4 ทุ่ม ปิดไฟถนนบางสายในบางช่วง ปรับเพิ่มภาษีป้ายวงกลมรถยนต์ส่วนบุคลขนาดใหญ่ และให้หน่วยงานรัฐลดค่าใช้จ่ายพลังงานลงร้อยละ 10 และการขึ้นราคาน้ำมันเบนซินก็จัดได้ว่าเป็นมาตรการหนึ่ง หากมองในภาพรวม มาตรการที่ทำให้เกิดการลดการใช้น้ำมันได้อย่างจริงจังมีเพียงการขึ้นราคาน้ำมัน ในขณะที่มาตรการอื่นให้ผลในระดับต่ำ
รัฐควรที่จะพุ่งเป้าการประหยัดไปภาคการใช้ที่เกิดผลมากที่สุด คือภาคขนส่ง การขอความร่วมมือหรือประชาสัมพันธ์สร้างจิตสำนึก เพื่อลดการใช้อย่างจำเป็นเร่งด่วนดูจะไม่ทำให้เกิดผล จิตสำนึกไม่สามารถสร้างได้ในระยะสั้น ถึงแม้ประชาชนจะรับรู้ถึงน้ำมันตลาดโลกที่ราคาแพงขึ้น แต่ด้วยรายได้ที่เพิ่มขึ้นจากเศรษฐกิจที่ดีขึ้นในช่วงที่ผ่านมา ก็ทำให้มีรถใหม่ออกมากว่าเดือนละ 1,000 คัน การใช้น้ำมันเบนซินและดีเซลเพิ่มขึ้นมาตลอดในระดับร้อยละ 5-10 ต่อเดือน ซึ่งยืนยันถึงมาตรการขอความร่วมมือและสร้างจิตสำนึกที่ไร้ผล ทุกคนคงยังนึกถึงความสบายของตนเองเป็นหลัก
มาตรการที่ควรจะทำก็คือ การปรับขึ้นราคาน้ำมันตามราคาตลาด ซึ่งในช่วงปี 2543 ซึ่งราคาน้ำมันตลาดโลกสูงขึ้น และราคาขายปลีกน้ำมันได้ปรับตามจริงในช่วงนั้น ได้ทำให้การใช้น้ำมันลดลงอย่างชัดเจน แต่หากรัฐจะใช้มาตรการตรึงราคาน้ำมัน มาตรการบังคับเพื่อลดการใช้น้ำมันในภาคขนส่งดูจะจำเป็น โดยอาจเลือกบังคับในรถยนต์ส่วนบุคคล เช่น รถยนต์ที่เลขท้ายทะเบียนตรงกับเลขท้ายวันที่ห้ามใช้รถในวันดังกล่าว (ลดการใช้น้ำมันลงได้ 10%) การห้ามรถยนต์วิ่งในวันคู่/วันคี่ที่ตรงกับเลขท้ายทะเบียน (ลดการใช้น้ำมันลงได้ 50%) การห้ามการแข่งขันใช้ความเร็วทางรถยนต์ การกวดขันรถยนต์ที่ใช้ความเร็วเกินกำหนด การส่งเสริมระบบ car pool ในที่ทำงาน และที่สำคัญผู้นำในสังคมที่จะต้องเป็นตัวอย่างของสังคม เช่น การใช้รถยนต์ขนาดเล็ก การให้มีขบวนรถติดตามให้น้อยลง นอกจากมาตรการรณรงค์และบังคับแล้ว ภาครัฐจะต้องติดตามประเมินผลว่ามาตรการเกิดผลหรือไม่ เพื่อปรับเปลี่ยนมาตรการให้เหมาะสมตามสถานการณ์
นอกจากนี้ การขึ้นราคาน้ำมันเบนซินและตรึงราคาน้ำมันดีเซลต่อไป รัฐจะต้องระวัง ไม่ให้ความแตกต่างระหว่างราคาน้ำมันเบนซินและดีเซลต่างกันมากเป็นเวลานาน เพราะจะทำให้เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคน้ำมัน การใช้รถยนต์น้ำมันดีเซลจะเพิ่มขึ้น ในขณะที่รถยนต์เบนซินจะลดลง กระทบต่ออุตสาหกรรมการผลิตรถยนต์และอุตสาหกรรมการกลั่นน้ำมันของประเทศ โรงกลั่นจำเป็นต้องปรับสัดส่วนการกลั่นให้สอดคล้องกับลักษณะของการใช้น้ำมัน ซึ่งเทคโนโลยีไม่เอื้อให้ทำได้มากนัก ต้องใช้วิธีเลือกน้ำมันดิบเข้ากลั่น ข้อจำกัดการเลือกวัตถุดิบที่มากขึ้น จะเป็นต้นทุนของการกลั่นน้ำมันที่ผ่านต่อไปยังราคาน้ำมันได้ นอกจากนั้น สัดส่วนการกลั่นน้ำมันสำเร็จรูปที่ไม่สอดคล้องกับลักษณะการใช้ของประเทศ ทำให้เกิดการนำเข้า/ส่งออกน้ำมันที่ไม่เหมาะสม เกิดเป็นต้นทุนของประเทศ เช่นในอดีตช่วงปี 2525-2528 ซึ่งราคาขายปลีกน้ำมันเบนซินและดีเซลที่ต่างกันมาก ได้ทำให้เกิดการบริโภคน้ำมันในลักษณะทดแทนกัน การใช้รถปิ๊กอัพน้ำมันดีเซลได้เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว และมีการปรับเครื่องยนต์เบนซินไปใช้ก๊าซหุงต้ม เกิดการนำเข้าน้ำมันดีเซลในระดับสูง
ทุกครั้งที่น้ำมันแพง การปลุกกระแสการสนับสนุนพลังงานหมุนเวียนก็จะลุกฮือขึ้นมาทุกครั้ง พลังงานหมุนเวียนเป็นพลังงานที่มีต้นทุนสูง ต้องการงบประมาณสนับสนุนและเวลาในการศึกษาวิจัยพัฒนาเทคโนโลยี เพื่อลดต้นทุนการผลิตให้สามารถใช้ได้ในเชิงพาณิชย์ รัฐบาลสนับสนุนแก๊สโซฮอล์โดยลดภาษีและกองทุนน้ำมันเพื่อให้มีราคาถูกกว่าน้ำมันเบนซินออกเทน 95 ด้วยเหตุผลของการลดการพึ่งพาการนำเข้าน้ำมันและเพิ่มมูลค่าให้พืชเกษตร ปัจจุบันประสบปัญหา คือ ปั๊มจำหน่ายยังมีไม่มากนัก และมีเพียงผู้ค้าน้ำมันเพียงไม่กี่ราย หากพิจารณาปัญหาที่แท้จริง คือ บริษัทรถยนต์ยังไม่ออกมาขานรับสนับสนุนอย่างเต็มที่ เนื่องจากยังลังเลคุณภาพน้ำมันที่ปรับให้สอดคล้องกับการเติมเอทิลแอลกอฮอล์อาจกระทบกับเครื่องยนต์ของตน และทำให้ผู้ค้าน้ำมันส่วนหนึ่งลังเลการทำตลาด ซึ่งที่จริงแล้วในประเด็นเหล่านี้ผู้ที่เกี่ยวข้องควรที่จะมานั่งร่วมกันแก้ปัญหาเพื่อให้ทุกฝ่ายยอมรับ การสนับสนุนโดยมองข้ามปัญหาจะทำให้เกิดความร่วมมือได้อย่างไร
ด้านไบโอดีเซลการใช้น้ำมันพืชบริสุทธิ์ผสมน้ำมันดีเซลในระดับไม่เกิน 10% เป็นที่ยอมรับได้ แต่ถ้ามากเกินกว่านั้น อาจมีปัญหาเรื่องไขและเกิดการอุดตันของไส้กรองได้ แต่ก็สามารถใช้งานได้โดยอาศัยการทำสะอาดไส้กรองอยู่เป็นประจำ ซึ่งหน่วยงานรัฐควรมีข้อแนะนำการใช้ที่เหมาะสมกับผู้ใช้น้ำมัน สำหรับการผลิตในรูปแบบที่คุณภาพสมบูรณ์ ยังต้องใช้เวลาศึกษาวิจัย นอกจากนั้น การลดภาษีนำเข้าสำหรับรถยนต์ไฮบริด (hybrid) ซึ่งใช้ไฟฟ้าและน้ำมันผสมกัน ก็เป็นอีกมาตรการที่รัฐควรพิจารณา
มองไปที่พลังงานทดแทนด้านอื่น เช่น พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงานลม พลังงานชีวมวล ซึ่งใช้เป็นเชื้อเพลิงผลิตไฟฟ้า พลังงานแสงอาทิตย์และลมยังเป็นเชื้อเพลิงที่มีต้นทุนสูงเมื่อเทียบกับพลังน้ำหรือเชื้อเพลิงฟอสซิลอื่น การนำมาผลิตไฟฟ้าเชิงพาณิชย์ในช่วงนี้จึงยังไม่เหมาะสม แต่รัฐควรให้เงินสนับสนุนการศึกษาวิจัยหรือโครงการทดลองสาธิตเพื่อให้สามารถพัฒนาใช้ในเชิงพาณิชย์ระยะยาวได้ หากรัฐจริงใจในเรื่องการสนับสนุนพลังงานทดแทนอย่างแท้จริง ควรมีความชัดเจนในเรื่องการสนับสนุน เช่น การจัดทำโครงการสาธิต หรือการให้เงินสนับสนุนชดเชยราคาในช่วงแรก ด้านพลังงานชีวมวลซึ่งสามารถผลิตเชิงพาณิชย์ได้ในระดับหนึ่ง แต่มีปัญหาการถูกกีดกันการรับซื้อไฟฟ้าเข้าระบบ หรือการให้ลดกำลังผลิตไฟฟ้าลงในบางช่วงเวลา ล้วนเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาพลังงานหมุนเวียนมาใช้ในเชิงพาณิชย์ของประเทศ หากรัฐบาลสนับสนุนการพัฒนาพลังงานหมุนเวียนอย่างจริงจัง นอกจากการกำหนดเป้าหมายแล้ว แผนปฎิบัติการที่ชัดเจนเป็นสิ่งจำเป็น
น้ำมันราคาถูกเช่นในอดีตจะไม่เกิดขึ้นได้ง่าย หากโอเปคยังมีการรวมตัวอย่างแข็งแกร่งในขณะที่ส่วนแบ่งการตลาดของโอเปคจะเพิ่มสูงขึ้นเป็นลำดับ ในขณะเดียวกัน สถานการณ์ก่อการร้ายในตะวันออกกลางและพื้นที่อื่น ได้ส่งผลต่อราคาน้ำมันในทางจิตวิทยา จากการเกรงผลกระทบต่อการจัดหาน้ำมันดิบ ราคาน้ำมันถูกบวกเพิ่มขึ้นไปอีก 5-8 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ประเมินแล้วราคาน้ำมันดิบในช่วงที่เหลือของปีจะเคลื่อนไหวในช่วง 32 - 38 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ในขณะที่ฐานราคาน้ำมันดิบสำหรับการตรึงราคาประมาณ 28 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล ซึ่งหมายถึงฐานราคาปลีกน้ำมันควรปรับสูงขึ้นในช่วง 5-10 เหรียญสหรัฐต่อบาเรล หรือ 1.20 — 2.50 บาท/ลิตร อย่างไรก็ตาม ฐานราคาขายปลีกน้ำมันสำเร็จรูปควรพิจารณาจากราคาตลาดจรของผลิตภัณฑ์ที่จะสะท้อนสภาพการใช้และการจัดหาของน้ำมันสำเร็จรูปที่แท้จริง
สุดท้ายท้ายสุด อยากจะขอเรียกร้องให้ผู้ที่เกี่ยวข้องดูแลกองทุนน้ำมันโดยมองในระยะยาว มิใช่เพียงแค่การพิจารณาแค่ช่วงเวลาที่ทำให้ตนเองอยู่รอดหรือแค่ในช่วงที่อยู่ในหน้าที่เท่านั้น (เช่นหลายรัฐบาลที่ผ่านมา)เพราะมิฉะนั้นแล้วภาระที่ค้างอยู่จะกลายเป็นระเบิดเวลาลูกใหญ่ส่งผลร้ายแก่ประเทศในอนาคตได้
--กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม--
-พห-